ตามพุทธประวัติ พระพุทธเจ้าได้ตรัสขณะจำพรรษาสุดท้ายที่เวฬุวนาราม ขณะใกล้ปรินิพพานว่า “โลกนี้งดงาม น่าอยู่เสียนี่กระไร”
บุโรพุทโธ พุทธสถานที่ใหญ่ที่สุดของโลกตั้งอยู่บริเวณพื้นที่ที่งดงามที่สุดแห่งหนึ่ง บนเนินเขาเตี้ย ๆ แวดล้อมด้วยทิวเขา และภูเขาไฟคู่แฝดที่ขนาบสองด้าน ภูเขาไฟ “เมราปิ” (Mount Merapi)และ “เมอร์บาบุ” (Mount Merbabu) ด้านตะวันออก และภูเขาไฟ “ซัมบิง” (Mount Sumbing) และ “ซุนโดโร” (Mount Sundoro) ด้านตะวันตก พื้นที่รอบๆ บริเวณบุโรพุทโธได้รับการดูแลอย่างดี ขณะเดินเลาะเลียบเจอะเจอต้นกรรณิการ์ขนาดใหญ่สมบูรณ์ที่ปลูกเรียงราย ดอกกรรณิการ์กลีบขาวก้านส้ม ร่วงหล่นลงโคนต้น ช่วยแต่งเติมรายละเอียดชวนมองบนผืนดินรอบ ๆ หากที่ขัดใจอยู่บ้างคืออากาศที่ร้อนอ้าว ทั้งที่รายล้อมรอบตัวเป็นต้นไม้เขียวชะอุ่ม และทิวเขาแท้ ๆ
ภาพวาดแผนที่ แสดงที่ตั้งของบุโรพุทโธ ที่ขนาบด้วยภูเขาไฟฝาแฝดทั้งสองด้าน
ฉันกับเพื่อนร่วมบ้านพักในโรงแรมที่อยู่ในเขตอุทธยาน ทำให้ได้เดินไปด้อม ๆ มอง ๆ บุโรพุทโธตั้งแต่หัวค่ำ บุโรพุทโธ ณ เวลานั้น อยู่ในความสงบ งดงามกลมกลืนกับแวดล้อมธรรมชาติ หลายคนที่ได้มาเยือนบุโรพุทโธก่อนหน้าฉัน บ่นขร่มให้ฟังถึงสภาพโบราณสถานแห่งนี้ที่แน่นขนัดไปด้วยผู้คน ที่มาเยือนในลักษณะรุกรานสถานที่อย่างปราศจากความเกรงใจ ทั้งปืนป่ายไปบนรูปปั้น ส่งเสียงโวกเวก.... นั่นทำให้ฉันพยายามนักหนาที่จะต้องจองโรงแรมภายในเขตอุทยานแห่งนี้ให้ได้ เพื่อที่จะได้มีโอกาสเยือนบุโรพุทโธในช่วงเวลาที่ผู้คนไม่หนาแน่น
และคืนนั้น ฉันกับเพื่อนร่วมบ้านได้เข้าไปฟัง Audio Visual ในห้องฉายภาพยนตร์ขนาดเล็ก ที่ทางโรงแรมจัดไว้เป็นบริการฟรีสำหรับแขกที่มาเข้าพัก บริการนี้เป็นบริการ on demand ใคร่อยากไปฟังเมื่อใด ทางโรงแรมก็จะจัดให้เมื่อนั้น เราสองคนจึงนั่งผึ่งชมประวัติ ความเป็นมาของพุทธสถานภายในห้องโอ่อ่า เพียงลำพังแค่สองคน ราวกับเป็นแขก VIP ยังไงยังงั้น
การจัดทำสารคดี ทำได้อย่างน่านิยม บรรยายถึงเส้นทางการเดินทางของพุทธศาสนานิกายมหายานที่เผยแพร่มายังเกาะสุมาตราและชวา ผ่านเส้นทางการเดินเรือ ระหว่าง อินเดีย อินโดนีเซีย และจีน
ศาสนาพุทธได้รุ่งเรือง หยั่งรากคำสอน และศรัทธา บนผืนแผ่นดินเกาะสุมาตรา และชวาก่อนใครอื่นในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และสิ่งที่ยืนยันก็คือบุโรพุทโธ พุทธสถานที่มีขนาดใหญที่สุดของโลกนี่เอง
บุโรพุทโธมีรูปทรงคล้ายพีระมิด ประกอบด้วยฐานสี่เหลี่ยมหกชั้น ฐานวงกลมสามชั้น และมีเจดีย์หรือสถูปแบบศรีวิชัยตั้งอยู่ด้านบนสุด
ลักษณะของแผนผังการก่อสร้างสอดคล้องกับความเชื่อทางพุทธศาสนา แสดงถึงหนทางแห่งการรู้แจ้ง ที่เริ่มจากชั้นฐานอันได้แก่ “กามธาตุ” ระดับชีวิตชั้นล่างสุดของมนุษย์ ที่ยังคงหมกหมุ่น เวียนว่ายอยู่ในกิเลส เต็มไปด้วยความอยากได้ อยากมี จากนั้นจึงสู่ชั้นกลาง ได้แก่ “รูปธาตุ” อันเป็นชั้นที่มนุษย์แม้จะยังติดอยู่ในกาย และรูป แต่มีสติที่จะควบคุมความรู้สึกฝ่ายต่ำ และพากเพียนที่จะเรียนรู้ถึงคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า
และชั้นสุดท้ายที่อยู่ด้านบนสุดคือ “อรูปธาตุ” นั่นคือการสู่นิพพาน เป็นการละสิ้นถึงการยึดติดในรูป รส กลิ่น เสียง
หนังสารคดี ชวนเชิญให้ฉันพิศวงไปกับภาพสลักบนแผ่นหิน ตรงระเบียงของแต่ละชั้น ภาพสลักแท้จริงนั้น ผุกร่อน ขาดความคมชัด ไปตามกาลเวลา แต่หนังสารคดีเขาช่างทำ ได้จำลองภาพวาดที่สมบูรณ์และให้สีสันสดเป็นพิเศษแสดงเทียบเคียงให้เห็นว่า หากภาพสลักบนผนังหินอยู่ในสภาพที่สมบูรณ์จะเป็นอย่างไร
ภาพสลักจากสถานที่จริง วางเทียบเคียงภาพวาดจำลอง
เริ่มจากนิทานชาดกอันเป็นเรื่องในอดีตชาติของพระพุทธเจ้า เรื่อง “เต่าตายเพราะปาก” “ลิงกับนกขมิ้น” “เสือกับวัว”...
หลายเรื่องเข้าสมาธิชักเริ่มล่องลอย ก่อนถูกกระตุกให้กลับมาอีกครั้ง เมื่อได้เห็นภาพสลักเปลี่ยนจากนิทานชาดกต่าง ๆ เป็นเรื่องราวพุทธประวัติ
ภาพเหล่านั้นคุ้นชินตาเป็นอย่างยิ่ง เป็นภาพวาดที่เล่าเรื่องตามตำนาน ที่ฉันเรียนแต่เยาว์วัย.... อะไรก็แล้วแต่ที่เคยเรียนรู้ตั้งแต่วัยเด็กมักมีอิทธิพลดึงดูดเสมอ
ภาพพระนางสิริมหามายาที่ยืนเหนี่ยวพระหัตถ์กับกิ่งต้นสาละให้ประสูติพระพุทธเจ้า ที่ทันทีที่ประสูติได้ย่างพระบาท 7 ก้าว และมีดอกบัวผุด 7 ดอกมารองรับ
ภาพเจ้าชายสิทธัตธะที่ทรงปลงพระเกศาเพื่อออกผนวช โดยใช้พระขรรค์ตัดพระโมฬี.....
ภาพเหล่านี้ ช่วยเปิดโลกทัศน์ฉันที่แม้จะพอรู้อยู่บ้าง ให้ตระหนักชัดเจนขึ้น พระพุทธเจ้าเป็นศาสดาแห่งศาสนาพุทธ คำสอนแห่งพุทธองค์แพร่หลายไปแทบจะทั่วทั้งทวีปเอเชีย มิได้จำกัดเฉพาะสำหรับคนไทย ประเทศไทย ประวัติของพระพุทธองค์ แก่นคำสอน นิทานง่าย ๆ เพื่อสอนใจ จึงแพร่หลาย เป็นต้นธารแห่งวัฒนธรรม ความเชื่อ เป็นแรงบันดาลใจให้ผู้เปี่ยมศรัทธา นำไปสร้างเป็นงานศิลปะรูปแบบต่าง ๆ มากมาย
.......
ภาพลิงกับนกขมิ้น
รุ่งเช้า แสงอาทิตย์ที่ส่องลอดผ่านผ้าม่าน ปลุกให้ฉันตื่นขึ้น แสงที่ส่องลอดเข้ามาจ้าจัด ราวไม่ใช่แสงนุ่มนวลของยามรุ่งสาง ฉันตลบผ้าม่านไปข้าง ๆ มองออกไปข้างนอก โลกข้างนอกสว่างจ้าไปหมดแล้ว... นี่ฉันตื่นสายหรือนี่? ยกนาฬิกาข้อมูลขึ้นมาดูเวลา... เพิ่งจะตีห้ากว่า... เกาะชวาสว่างเร็วเหลือเกิน
เราสองคนรีบลุกขึ้นเตรียมตัว เพื่อจะได้ไปเยือนบุโรพุทโธแต่เช้า ก่อนที่นักท่องเที่ยวจำนวนมากจะหลั่งไหลเข้ามา เราสองคนเดินทะลุจากที่พักไปยังประตูทางเข้า บรรยากาศรอบ ๆ โบราณสถานในยามเช้าสงบเงียบ ประตูเทางข้าสู่บุโรพุทโธยังคงปิดสนิท ยังไม่ถึงเวลาเปิดให้เข้าชม ซึ่งจะเริ่มตั้งแต่เวลา 6 โมงเช้า ถึง 6 โมงเย็น แต่มีนักท่องเที่ยวบางส่วน ได้รับอนุญาตให้ขึ้นไปชมด้านบนแล้ว นั่นเป็นกลุ่มนักท่องเที่ยวที่ซื้อทัวร์พิเศษ และแน่นอน ราคาย่อมต้องแพงเป็นพิเศษเช่นกัน ทัวร์ที่ว่านี้เรียกว่า Sunrise Tour เป็นทัวร์ที่พานักท่องเที่ยวเยือนบุโรพุทโธตั้งแต่ตีสี่เลยทีเดียว
เจ้าหน้าที่ตรงบริเวณทางเข้ายังไม่อนุญาตให้เราเข้าไปด้านใน เขา ชี้ไปที่นาฬิกาข้อมือของเราสองคนเป็นการบอกเป็นนัย ๆ ว่ายังไม่ถึงเวลา แต่ไม่เป็นไร แค่เดินเลียบ ๆ เคียง ๆ ชมบรรยากาศรอบ ๆ ของบุโรพุทโธในยามเช้าก็ชอบใจแล้ว เจ้าหน้าที่เหลือบมองเราเป็นระยะ ที่สุด ก็ปล่อยให้เราเข้าไปด้านในก่อนเวลาเล็กน้อย กลายเป็นนักท่องเที่ยวเพียงสองคนในยามรุ่งเช้า นอกจากนักท่องเที่ยวที่ซื้อทัวร์ Sunrise ที่ขึ้นไปก่อนหน้านี้แล้ว
บรรยากาศที่พักในยามเช้า มีทางเดินเชื่อมถึงบุโรพุทโธ
ภาพ มหาสถูปบุโรพุทโธ
เจตนาของการก่อสร้างบุโรพุทโธนั้น เพื่อเป็นสถานที่จาริกบุญสำหรับพุทธศาสนิกชน เพื่อเพ่งพินิจศึกษาความหมายของรูปสลัก นัยยะที่แฝงในรูป ผังของการก่อสร้าง การเดินขึ้นชมบุโรพุทโธ จึงควรเดินเวียนขวาไปตามระเบียงทางเดิน ทีละชั้น ทีละชั้น จากชั้นกามธาตุ ชั้นอรูปธาตุ และขึ้นไปถึงสถูปหรือตัวเจดีย์ชั้นบนสุด....อรูปธาตุ....นิพพาน
แต่....
ฉันกับเพื่อนร่วมบ้านใช้วิธีกลับกัน เรามุ่งตรงขึ้นไปบนสถูปด้านบนสุดก่อน... ตามวิสัยลึก ๆ ของมนุษย์ที่ชมชอบการอยู่บนที่สูง และมองย้อนลงมายังโลกเบื้องล่าง
จากระเบียงทางเดินที่เป็นฐานสี่เหลี่ยม สู่ลานกลมสามชั้น ที่เปิดโล่ง ไม่มีรูปภาพสลักใด ๆ บนระเบียง มีเพียงเจดีย์ทรงระฆังคว่ำที่มีพระพุทธรูปตั้งอยู่ด้านในหันพระพักตร์สู่ท้องฟ้าด้านนอก เจดีย์เหล่านี้โอบล้อมพระเจดีย์องค์ใหญ่ ที่ตั้งอยู่ตรงกลาง และอยู่ด้านบนสุดของบุโรพุทโธ
เมื่อไปถึงชั้นบนสุด มองไปรอบ ๆ .... โลกใบนี้ งดงามน่าอยู่เสี่ยนี่กระไร... ใครเป็นผู้เลือกทำเลที่ตั้งพุทธสถานแห่งนี้หนอ... ช่างเหมาะเจาะเป็นที่สุด โอบล้อมด้วยทิวเขาสีน้ำเงิน และหมู่แมกไม้สีเขียว.... ธรรมชาติได้โอบอุ้มพุทธสถานแห่งนี้ ให้กลายเป็นเขตแดนอันศักดิ์สิทธิ์อย่างแท้จริง ตัวมหาสถูปบุโรพุทโธเองนั้น นับเป็นพุทธสถานที่ใหญ่ที่สุดในโลก มีอายุเก่าแก่กว่านครวัดนครธมอันยิ่งใหญ่ และยังพิเศษด้วยการสร้างจากหินลาวาภูเขาไฟเกือบ 2 ล้านก้อน แต่ความยิ่งใหญ่โอ่อ่าของตัวบุโรพุทโธเพียงลำพัง ไม่สามารถสะกดฉันนิ่งงันได้เลย หากพุทธสถานแห่งนี้ ไม่สอดคล้องเป็นหนึ่งเดียวกับธรรมชาติที่โอบอุ้มอยู่รอบ ๆ
นับเป็นโชดดีของฉันกับเพื่อนร่วมบ้านเหลือเกิน ที่นักท่องเที่ยวที่ขึ้นมาเยือนก่อนหน้าเราสองคนนั้น เยี่ยมชมบุโรพุทโธอย่างสงบ และให้ความเคารพกับสถานที่... โดยเฉพาะหลายรายนั้น มาเยือนเยี่ยงผู้จาริก พวกเขาได้เดินเวียนขวาขึ้นสู่มหาเจเดีย์ พิศพิจารณารูปภาพที่สลักบนแผ่นหินตรงระเบียง และเดินนิ่งอย่างมีสมาธิเมื่อถึงฐานชั้นกลม ที่มีเพียงเจเดีย์ทรงระฆังคว่ำที่โอบล้อม ปราศจากรูปภาพใด ๆ
เมื่ออิ่มเอม กับความงามอันสอดคล้องของสถานที่ กับที่ตั้งแล้ว เราสองคนค่อย ๆ เดินย้อนกลับลงไปชั้นล่างอย่างช้า ๆ
เมื่อถึงชั้นฐานสี่เหลี่ยม เดินไล่เรียงดูภาพสลักบนแผ่นหินตรงระเบียงทางเดิน ฉันได้เจอภาพหลายภาพ ที่ได้เห็นตัวอย่างในหนังสารคดีที่ฉายในโรงแรมตั้งแต่เมื่อคืน แต่หลายภาพเช่นกันที่หาไม่เจอ ภาพที่สลักบนระเบียงทางเดินทั้งสี่ชั้นมีจำนวนมากมายถึงขั้นต้องเรียกว่าแกลลอรี่เลยทีเดียว
มีทั้งภาพพุทธประวัติ ภาพเรื่องชาดก การอวตาร ต่าง ๆ ภาพเล่าเรื่องความพากเพียร ของชายหนุ่มชื่อสุธนะในการแสวงหาสัจธรรม
ระหว่างที่เดินดูภาพบนผนังระเบียงนั้น แอบฟังไกด์ที่อธิบายถึงความหมายในรูปภาพต่าง ๆ ให้นักท่องเที่ยวที่เริ่มจะทยอยขึ้นมาเยือนได้ฟัง.... บุโรพุทโธเดี๋ยวนี้ รัฐบาลดูแลอย่างดี... น้ำเสียงของไกด์ดูภาคภูมิใจ ฉันค่อนข้างเห็นด้วยทีเดียว สำหรับประเทศที่ประชากรส่วนใหญ่เป็นมุสลิม พวกเขาเอาใจใส่ดูแลพุทธสถานแห่งนี้ได้ดีทีเดียว ... เหลือเพียงปัจจัยเดียวที่กร่อนทำลายบุโรพุทโธ... เสียงไกด์กล่าว ฉันหูผึ่งขึ้นมาทันที “ธรรมชาติ” เสียงเขาเน้นหนัก “ฝนที่นี่ตกหนัก ทำให้ภาพบนแผ่นหินขาดคมชัดไปเรื่อย ๆ” ถอนหายใจ... สุดท้ายก็ธรรมชาติ และกาลเวลานี่เอง
ภาพสลักบนแผ่นผนังระเบียง เมื่อมีจำนวนมาก... เดินชมมาก ๆ เข้า มีเบื่อเหมือนกัน ภาพพุทธประวัติ นิทานชาดกเอง ก็เฉยเสียแล้ว เพราะตื่นเต้นตั้งแต่ดูหนังสารคดีเมื่อคืน มารู้สึกถูกกระตุกความสนใจอีกครั้ง ก็ตรงบนภาพสลักเล่าเรื่องเหตุการณ์ต่าง ๆ มี รูปนางฟ้า นางสวรรค์ เหาะอยู่ด้านบนเพื่อโปรยปรายดอกไม้.... นี่มันภาพวาด ส.ค.ส. อวยพรวันปีใหม่ ในสมัยฉันยังเด็ก ๆ นี่นา รูปนางฟ้านั้นเหมือนในส.ค.ส. วัยเด็กของฉันตั้งแต่เครื่องแต่งกาย ทรงผม และท่าเหาะ... ซึ่งซุกซ่อนอยู่มุมด้านบนของภาพสลัก นั่นทำให้ฉันตระหนักถึงการถ่ายเทของวัฒนธรรมความเชื่ออีกครั้ง
ที่สุด เราก็ย้อนมาถึงฐานด้านล่างของบุโรพุทโธ สวนทางกับนักท่องเที่ยวจำนวนมาก ที่เริ่มทยอยเข้ามาชมพุทธสถานแห่งนี้.....
ภาพนางฟ้าโปรยปรายดอกไม้... เหมือนในภาพส.ค.ส.ในวัยเยาว์
